Bodrum Barajı projesi onaylandı: Çamlıca Köyü ve arıcılık merkezi kızılçam ormanı sular altında kalacak

Baraj inşa edilince, zeytincilik, hayvancılık ve arıcılıkla geçimini sağlayan Çamlıca Köyü’nün birçok mahallesi su tutma havzası içinde kalacak ve bölge sakinleri göçe zorlanacak. 341,5 hektar ormanı yutacak proje, koruma altındaki 83 No’lu Kızılçam Gen Koruma Ormanı’nı da yok edecek. Bölge aynı zamanda Türkiye’nin çam balı üretim merkezlerinden. Kızılçam ve basra böceğinin yaşam alanı olan Kayaderesi Vadisi’ne çam balı üreticileri her yıl milyonlarca arı kovanı getirip bölge ekosisteminden yararlanıyor. Baraj projesiyle birlikte Kayaderesi Vadisi’ndeki çam balı üretimi de tarih olacak.

Yaz nüfusu bir milyonu bulan Bodrum’un içme suyu ihtiyacını çözmek için planlanan Bodrum İçmesuyu Barajı projesi, Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan onay aldı. Hakkında “ÇED olumlu” kararı verilen proje, Kayaderesi Vadisi’ndeki Çamlıca Köyü sakinlerini göçe zorlayacak.

341,5 hektarlık orman alanını su altında bırakacak proje, Orman Genel Müdürlüğü tarafından genetik mirasın korunması için oluşturulan 83 No’lu Kızılçam Gen Koruma Ormanını da yok edecek.

Ancak onaylanan ÇED raporuna göre, “kızılçam ormanlarının yok olması olumlu bir gelişme”. Kızılçam ağacının kolay tutuştuğunu ve orman yangınlarına davetiye çıkardığını ileri süren rapor, Bodrum İçmesuyu Barajı’nın devreye alınmasıyla birlikte, iklim değişikliği kaynaklı orman yangınlarına daha kolay müdahale edilebileceğini iddia ediyor.

Bodrum İçmesuyu Barajı, Türkiye’nin en önemli çam balı üretim alanlarından birini de yok edecek. Kızılçam ağaçlarının özsuyuyla beslenen çam pamuklu koşnili adlı böceğin yaşam alanı olan bölge, arılar bu böceklerden çıkan salgıdan çam balı üretebildiği için, arıcılık açısından çok değerli bir alan. Tüm Türkiye’den arıcıların milyonlarca kovanı her yıl mevsimsel olarak getirdiği bölge, Bodrum İçmesuyu Barajı projesinin devreye alınmasıyla arıcılık için de kullanılamayacak.

Göçe zorlanacak köylülerin nereye gideceği belli değil

Bodrum İçmesuyu Barajı projesi için 2021 yılı başında hazırlanan proje tanıtım dosyasında, barajın su tutma havzasının içinde kalacak ve göçe zorlanacak Çamlıca Köyü sakinlerinden söz edilmemiş, Çamlıca Köyü’nün adı 301 sayfalık başvuru dosyasında bir kere bile geçmemişti. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından 3 Ocak 2022’de onaylanan Nihai ÇED Raporunda ise bu durum değişti.

Raporun son halinde, Çamlıca Köyü’nde yaşayanların baraj projesiyle birlikte yerlerinden edileceği ayrıntılarıyla anlatıldı:

“Kayaderesi Mahallesi’ne ait bir hane ve Çamlıca Mahallesi’ne ait ise 21 hane olmak üzere, toplam 22 hane Bodrum Barajı rezervuarında kalacaktır. Bodrum barajı rezervuar alanında kalan yerleşimlerin yeniden iskânı söz konusu olup, yeniden iskâna bağlı bölgede nüfus hareketliliği/göçler (mahalleden kente göç̧) oluşacaktır. Zorunlu olarak yeniden iskân edilecek nüfus 100 kişiyi geçmemektedir.“

ÇED raporunda, yeniden iskân hakkında, yani yerinden edilecek köylülerin nereye yerleştirileceği konusunda belirgin bir plan olmadığı görülüyor. Raporda, köylülerin yerleşimine uygun hazine arazilerinin araştırılacağı belirtiliyor:

“Yeniden iskân (yerleşim) için yer seçiminde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Muğla Valiliği tarafından, proje alanı yakınında uygun hazine arazisinin olup olmadığı araştırılacaktır. Yakında hazine arazisi bulunmaması halinde yeniden yerleşim alanı/alanları satın alma ya da kamulaştırma yoluyla da elde edilecektir.“

Bodrum Barajı inşa edilirse sular altında kalacak Çamlıca Köyü’ne bağlı Dipkayadere mevkii (Fotoğraf: Doğu Eroğlu)
 

 Çamlıca Köyü sakinleri, köylerini sular altında bırakacak projeye tepki göstermiş, zeytincilik ve arıcılıkla geçinen 38 yaşındaki Sercan Zeken şöyle konuşmuştu:

“Benim babamdan kalan 10 dönüm tarla. (İstimlak parasıyla) ben Yatağan’dan 10 dönüm tarla alabilecek miyim? İçine zeytin dikebilecek miyim? Zeytin ağacım var, her sene 300 kilo yağ sıkıyorum. Devlet bana her sene 300 kilo zeytinyağı verecek mi? Bir kereye mahsus zeytin ağacının parasını verecek, sonra haydi güle güle.”

Türkiye’nin en önemli çam balı üretim havzalarından biri yok olacak

Onaylanan ÇED raporunda, projenin bölgedeki arıcılık faaliyetlerini sonlandıracağı da kabul ediliyor.

Çamlıca Köyü’nü çevreleyen Kayaderesi Vadisi’nde bulunan kızılçam ormanlarında hem bölgede yerleşik köylüler hem de Türkiye’nin birçok kentinden üreticiler arıcılık yapıyor. Farklı bölgelerden arıcılar, belirli mevsimlerde kovanlarını Kayaderesi Vadisi’ne getirerek, arılarının kızılçam ormanı ekosisteminden yararlanmasını ve kaliteli çam balı üretmesini sağlıyor. ÇED raporunda, kovan bırakılan sahaların da Bodrum İçmesuyu Barajı projesiyle birlikte tamamen kullanılamaz hale geleceği belirtiliyor:

“22 hanenin bulunduğu yerleşim habitusu içinde yoğun bir hayvancılık faaliyeti ile bu faaliyeti destekleyen tarım faaliyeti ve arıcılık yapılmaktadır. Projenin gerçekleşmesi halinde, yaklaşık altı kilometrelik uzunluğa sahip vadi tabanı ve eteklerine yayılan proje alanı içinde yer alan bütün yerleşim birimleri su altında kalacağı gibi, bu hanelerin geçimlerini sağladıkları tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin sürdürüldüğü alanın ve burada yaşayan haneler dışında, çam balı üretimi için dışarıdan gelerek kovan bırakanların kullandığı sahanın, bu haneler ve faaliyetleri açısından tamamen kullanılmaz hale geleceği gözlenmiştir. Proje faaliyetinin gerçekleşmesi halinde bütün yaşam alanının kullanılmaz hale geleceği ve bu hanelerin buradan göç ederek başka yerlere yerleşmek ve geçim faaliyetlerini yeniden oluşturmak zorunda kalacağı görülmektedir.“

Kayaderesi Vadisi’nin birçok noktası, yaz aylarında Türkiye’nin farklı kentlerinden gelen çam balı üreticilerinin beraberlerinde getirdiği kovanlara ev sahipliği yapıyor (Fotoğraf: Doğu Eroğlu)
 

Kayaderesi Vadisi ve Çamlıca Köyü’nün çam balı üretiminde Türkiye’nin en önemli havzalarından biri olmasının sebebi, halk arasında basra böceği diye adlandırılan çam pamuklu koşnili (Latince. Marchalina hellenica) ile kızılçam ağaçları arasında kurulan ilişki. Muğla’nın belirli bölgelerinde yaşayabilen basra böcekleri kızılçam ağaçlarından beslendikçe, ağaçtan aldıkları özsuyun bir kısmını dışarı salgılıyor. Bal arılarıysa basra böceğinin salgısını kullanarak çam balı üretiyor. Çam pamuklu koşnili ile kızılçam ormanlarının buluştuğu sayılı noktalardan biri olan Kayaderesi Vadisi, bu yüzden Türkiye’deki çam balı üreticilerinin her yıl kovanlarını getirdiği, çok önemli bir alan.

Kayaderesi Vadisi’nin, çam balı üretiminin en kritik unsuru olan çam pamuklu koşnili adlı böceğin yaşam alanı olduğu, onaylanan ÇED raporunda belirtilmiyor.

Kızılçam Gen Koruma Ormanı da yok olacak

Bodrum İçmesuyu Barajı projesi yalnızca yerleşimleri değil, tam 245,7 hektar büyüklüğündeki 83 No’lu Kızılçam Gen Koruma Ormanını da kısmen su altında bırakacak (su altında kalacak toplam orman büyüklüğü 341,5 hektar. Bunun 245,7 hektarlık kısmı Kızılçam Gen Koruma Ormanı’na ait).

Kızılçam türünün genetik mirasının korunması için oluşturulan gen koruma ormanının baraj suları altında kalmasına Muğla Orman Bölge Müdürlüğü itiraz etmiş, baraj projesine şöyle karşı çıkmıştı:

“Yapılması planlanan Bodrum Barajı’nın bulunduğu ormanlık alanda 83 ulusal kayıt no’lu Kızılçam Gen Koruma Ormanı’nın bulunduğu, bu alanın Milli Ağaç Islahı ve Tohum Üretim Programı kapsamında 1997 yılında seçilen 25 adet plus ağacın tesis edilen döl denemelerinde test edilmekte olduğu tespit edilmiştir. Büyük emek ve masraf gerektiğinden ıslah çalışmaları uzun yıllar sürmekte ve oluşturulan ıslah altyapısının devamlılığı büyük önem taşıdığından, Bodrum Barajı’nın yapımı planlanan alanda yapılması uygun olmayacaktır.”

Ancak Bodrum İçmesuyu Barajı projesi, Orman Genel Müdürlüğü’nün bu itirazına rağmen onaylandı.

Rapor: “Kızılçam ağacı kolay yanıyor, barajı yaparsak orman yangınlarına rahat müdahale edilir”

ÇED raporunda, 341,5 hektarlık orman alanını sular altında bırakacak projenin, orman yangınlarına karşı koruma sağlayacağı iddia ediliyor. Kızılçam ağaçlarının yangına meyilli olduğunu ve sık sık alev aldığını ileri süren rapor, barajın işletmeye alınmasıyla iklim değişikliği kaynaklı orman yangınlarına daha kolay müdahale edilebileceğini ileri sürdü:

“Proje alanında 341,5 hektar orman alanı kullanılacağı belirtilmiştir. Proje kapsamında kullanılacak olan ormanlık sahada mevcut ağaç̧ cinsi kızılçam ve ardıçtır. Rezervuar alanın çok büyük bir kısmı orman alanıdır.

Kızılçamın yangına meyilli yapısı iklim değişikliğinin yarattığı elverişli koşullara bağlı olarak eskiye oranla daha kolay alev alıyor ve yangınların sıklığının artmasına neden oluyor.

İklim değişikliği ve küresel ısınma ile orman yangınlarının gelecekte artacağı düşünüldüğünde, Milas bölgesinde çıkabilecek yangınlarda su ikmalini hızlı yapmak çok önemli olacaktır. Bodrum Barajı’nın işletmeye alınmasıyla bölgede olası orman yangınlarında su ikmali sağlamada bu barajın büyük kolaylık sağlayacağı düşünülmektedir.“